بررسي فقهي وحقوقي آثار فرهنگي – تاريخي ( فقه اماميه و حقوق ايران )عنوان صفحه مقدمه...................................................................................................................................................2 1-1-3- جنبه نوآوري وجديد بودن تحقيق5 1-2-1- اموال فرهنگی- آثار فرهنگی7 1-2-3- آثار تاریخی ، ملی و مذهبی14 1-3-1- پیشینه تاریخی آثار فرهنگی - تاریخی17 1-3-2- تاریخچه تقنیني آثار فرهنگی - تاریخی21 فصل دوم: بررسي آثار فرهنگی- تاریخی از منظر حقوقي 2- بررسي آثار فرهنگی - تاریخی از منظر حقوقي30 2-1- لطمه به آثار فرهنگی - تاریخی31 2-1-2- تخریب آثار فرهنگی- تاریخی32 2-2-انتقال غیر قانونی آثار فرهنگی- تاریخی46 2-2-1- سرقت آثار فرهنگی- تاریخی و مداخله در آن46 2-2-2- انتقال غیر قانونی آثار غیر منقول تاریخی-فرهنگی55 2-2-3-حفاری و کاوش غیر مجاز به قصد تحصیل آثار تاریخی– فرهنگی58 2-2-4- قاچاق آثار تاریخی - فرهنگی65 2-3- تصرف غیر مجازآثار تاریخی- فرهنگی73 2-3-1- تجاوز به آثار غیر منقول ثبت شده در فهرست آثار ملی74 2-3-2-تحصیل اتفاقی آثار تاریخی- فرهنگی و خودداری از تحویل آنها77 2-3-3- ساخت و فروش نمونه تقلبی آثار فرهنگی-تاریخی80 فصل سوم:بررسي آثار فرهنگي- تاریخی از منظر فقهي 3-بررسي آثار فرهنگي- تاریخی از منظر فقهي86 3-1- دیدگاه کلی اسلام نسبت به اهمیت و ارزش آثار فرهنگی86 3-1-1- اهمیت آثار فرهنگی- تاریخی در قرآن87 3-1-2- نگاه قرآن به آثار تاریخی88 3-1-3- جهان گردی در بررسی قرآنی91 3-1-4- انفال و میراث فرهنگی از ديدگاه اسلام95 3-1-5-احكام خمس گنج و آراء مراجع تقليد در اين زمينه97 3-2-آثار فرهنگی- تاریخی از دیدگاه معصومین عليه السلام104 3-2-1- نگهداری از پیراهن خونین علی (ع)105 3-2-2- برخورد امام علی (ع) با میراث فرهنگی106 3-2-3- گردش گری وعبرت از آثار فرهنگی-تاریخی از نظر معصومین107 3-3- تعارض مالکیت خصوصی اشخاص با حقوق عمومی در ارتباط با آثار فرهنگی-تاریخی118 3-3-2- مبانی فقهی این قاعده120 3-3-4 موارد انطباق اصول و مواد قانونی با قاعده تسلیط126 چكيده بررسي فقهي وحقوقي آثار فرهنگي– تاريخي ( فقه اماميه و حقوق ايران ) به وسيله‌ی: سيد محمد خلقي اصل آنچه انسان به دریافتن آن از راه توجه به آثار دعوت می شود تنها تجربیات زندگی مادی گذشتگان نیست بلکه درک سنت الهی است که ثابت و ملاک صحت و سقم عمل هر قوم است. این ملاحظه موجب عبرت و عبرت موجب هدایت انسان می گردد به رغم ارزش معنوي آثار فرهنگي، تاريخي و جايگاه مهم آن ها در هويت يابي ملي و تاريخي ما ، اين آثار همواره در معرض بي توجهي و گاه نابودي قرار دارند. عوامل بي توجهي به ميراث فرهنگي يا غارت و تخريب آنها را مي توان در نگرش هاي فرهنگي، اوضاع نامناسب اقتصادي ، ضعف نظام حفاظتي و نارسايي ها و كمبود قوانين جستجو كرد . ما درصدد بيان احكام و قوانين فقهي و حقوقي آثار فرهنگي - تاريخي و نارسايهاي موجود در آن هستيم .عدم آگاهي از اين احكام و تزاحم بين مالكيت عمومي و مالكيت خصوصي نيز يكي از بحث برانگيزترين موضوعات در اين زمينه است كه آثار علمي آن در خصوص بزه تخريب آثار فرهنگي - تاريخي مشهود است . كشور ما از نظر دارا بودن ميراث فرهنگي- تاريخي، از جمله غني ترين كشورهاي جهان است، اما اين آثار همواره در معرض تخريب عمدي يا بي اعتنايي و فراموشي بوده اند . در سال هاي اخير موضوع ميراث فرهنگي و لزوم حفاظت از ان، بار ديگر مورد توجه قرار گرفته است، با اين حال به دلايل گواناگون ، اين آثار روز به روز كم تر و از حافظه تاريخي ما ناپديد مي شوند. وجود قوانين داخلي براي حفاظت از آثار تاريخي- فرهنگي ، مفيد ، اما غير كافي است ، به ويژه كه اين قوانين خود داراي كاستي ها و نواقصي هستند. حفاظت از ميراث پيشينيان، نه تنها مستلزم وجود قوانين كافي و عملكرد درست دستگاه هاي دولتي است، بلكه ايجاد آگاهي و نگرش درست در ميان مردم، عزمي ملي را مي طلبد. واژه هاي كليدي : ميراث فرهنگي ، اموال فرهنگي ، آثار باستاني ، احكام فقهي و قوانين حقوقي. مقدمه : آثار فرهنگی تاریخی به عنوان زیر بنای فرهنگ جامعه ، پشتوانه ی معنویت و موجودیت و شناسنامه و سند هویت ملی هر ملت محسوب می شود و طیفی گسترده دارد که تمامی دستاوردهای انسان را در جریان تاریخ در بر می گیرد. بنابراین حفظ و حراست از آثار فرهنگی تاریخی و همچنین تدوین مقررات کیفری در جهت مقابله با مجرمان و رساندن صحیح و سالم این آثار به نسل های آینده ، ضرروتی اجتناب ناپذیر است. مساله ای که در این پایان نامه به آن پرداخته خواهد شد؛ این است که در اين تحقيق بر آنيم كه رويكرد فقه و حقوق را نسبت به آثار فرهنگي – تاريخي مورد تجزيه وتحليل قرار دهيم كه اولاً از منظر فقهي وحقوقي چگونه به آثار فرهنگي - تاريخي پرداخته شده است ؟ ثانياً چگونه مي توان از رويكرد فقه و حقوق نسبت به آثار فرهنگي – تاريخي در زمينه حفظ و حراست ، حمايت وگسترش اين آثار بهره جست ؟ از آنجا که کشور عزیز ما دارای تمدن باستانی بوده و ابینه و امکنه تاریخی فرهنگی فراوانی را در خود به یادگار دارد لذا امکان بهره برداری و سود آوری فراوانی از طریق این گنجینه ها وجود دارد اما به واسطه عدم محافظت و عدم اتخاذ سیاست های حمایتی موثر، آثار فرهنگی تاریخی کشور در معرض صدماتی واقع شده که این خود به کاهش گرایش افراد ملل گوناگون، در دیدار از آثار تاریخی ایران انجامیده است. توجه به اهمیت حفظ آثار فرهنگی تاریخی و لزوم مطالعه پیگیر و عمیق در این مورد و احساس ضرورت برنامه ریزی جامع و دقیق در جوانب مختلف موضوع ، مخصوصاً بررسي فقهي وحقوقي و مقررات کیفری، لزوم مطالعه ی موضوع این پایان نامه را به اثبات می رساند. به ویژه در موقعیت کنونی که نسبت آثار فرهنگی - تاریخی از طریق وسایل ارتباط جمعی ، در اقصی نقاط ممالک دنیا به سهل ترین وجه ممکن تبليغ و اطلاع رساني شده و باعث اقبال عمومي به آنها می گردد. فصل اول کلیات1- 1-كليات1-1-1- بيان مسئلهآثار فرهنگی تاریخی متعلق به گروه یا شهر و کشور خاصی نیست ، بلکه بنا بر اهمیت موضوع گاهی متعلق به همه جهان بشریت می باشند. اگر مجسمه بودا در افغانستان تخریب می شود و مردم سراسر جهان را متاثر می سازد، ناشی از همین حس تعلق به آثار فرهنگی تاریخی بشری است. بدون تردید «آثار فرهنگی تاریخی» موجود در یک کشور ، اسناد معتبر «تمدن» و «هویت ملی» هستند و پیوند دهنده نسل امروز با نسل های گذشته و آینده می باشند. آثار فرهنگی تاریخی هر ملتی بیانگر جنبه هایی از نبوغ آن ملت است و نبوغ ذاتی هر ملتی در آثار فرهنگی اش جلوه گر است. این آثار که با تکیه بر اندیشه سترگ و والای آن ملت ،ابداع و ساخته شده نشان دهنده ی سیر تکاملی تفکر و فن و آئینه ی تمام نمای تصورات و پندارهای مردمان یک سرزمین است.آثار فرهنگی تاریخی، پشتوانه فرهنگی یک ملت و قوم است و هر ملت با میراث فرهنگی باقی مانده از نیاکان خود می تواند ثابت کند تا چه حد ریشه در تاریخ دارد. آثار فرهنگی تاریخی تنها مدارکی هستند که به واسطه آنها می توان چگونگی تمدن ، آداب و سنن، شیوه های تجاری و اقتصادی و نهایتاً روند تحول و سیر تکوین و تکامل انسان را در طول تاریخ مورد شناسایی و تحلیل قرار داد، تا با شناخت و درک نقاط قوت و ضعف تاریخی قادر به بازسازی فرهنگ جامعه و اتصال به ارزشهای گذشته و احراز و تثبیت هویت ملی خود گردیم. اهمیت آثار فرهنگی تاریخی تا حدی است که خداوند متعال در هفت آیه از قرآن کریم به انسانها دستور می دهد: «فَسِیرواْ فِی اْلاَرْضِ فَاانْظُرواْ عَاقِبَة الْمَکَذّبِین» (ال عمران 137) سیر کنید در زمین و آثار دیگران را ببینید و در آن اندیشه کنید و ببنید عاقبت کسانی که در گذشته زندگی می کرده اند (تکذیب می کرده اند) چه شد؟ امروزه یکی از معیارهای سنجش حدود مدنیت ملتها ، میزان توجه آنها به آثار فرهنگی تاریخی خود است و همین آثار موجب غرور ملی و تقویت نیروی روانی و سرافرازی باطنی نسل حاضر و آینده است و از نظر حسن جریان زندگی و تماس با ملل مختلف و جلب سیاحان و رونق بازار اقتصادی کشور نیز اهمیت بسزایی دارد. ملتی که به میراث فرهنگی خود توجه نکند در تهاجم فرهنگی و یا به تدبیر رهبر فرزانه در شبیخون فرهنگی از دشمن شکست خورده است. زیرا به آنچه خود دارد اهمیت نمی دهد و آنچه که دیگران بر او تحمیل می کنند، می پذیرد. موضوع حمایت از آثار فرهنگی تاریخی در جهت منافع بشری ، از ویژگی های مشترک سیاست داخلی کشورها محسوب می شود. برای مقابله با نابودی میراث فرهنگی،نیاز به اقدامی قاطع از طریق اتخاذ تدابیر مناسب داریم. 1-1-2- اهداف تحقیق 1 – بررسي احكام آثار فرهنگي – تاريخي از منظر فقهي 2 – بررسي آثار فرهنگي – تاريخي از منظر حقوقي 3 – مقايسه بين نظر فقها و حقوقدانان در مورد آثار فرهنگي – تاريخي 4 – تبيين جايگاه فقهي وحقوقي آثار فرهنگي – تاريخي و تنوير افكار عمومي و دولتي نسبت به نقش جايگاه اين آثار در فرهنگ ديني و تمدني هدف از نوشتن این پایان نامه ، تحقیق و بررسی فقهي وحقوقي آثار فرهنگی تاریخی کشور است. تحصيل ، تخريب ، لطمه و قاچاق آثار فرهنگی تاریخی هم راستا با افزایش اهمیت این گونه آثار در سطح جهانی فزونی یافته است. این موضوع مورد توجه و بررسی قرار گرفت تا ارکان ، عناصر و جرایم مربوط به آثار فرهنگي و تاريخي نقد و بررسی گردد. همچنین حمایت اسلام از این آثار روشن گردد . هدف اصلی از این تحقیق، بررسی نقش حقوق وفقه را در مورد میراث فرهنگی کشورمان و سیاستی که مقنن در قبال این آثار اتخاذ نموده ،می باشد. 1-1-3- جنبه نوآوري وجديد بودن تحقيق 1 - بررسي فقهي و حقوقي آثار فرهنگي – تاريخي از نكات جديدي ميباشد كه مورد بررسي قرار خواهد گرفت. 2 - مقايسه بين نظرات فقها و حقوقدانان با توجه به اختلاف نظراتي كه در رابطه با آثار فرهنگي – تاريخي بين آنها وجود دارد ونظر به اينكه به شكل تطبيقي در اين رابطه كار مستقلي صورت نگرفته لذا از اين جهت اين پژوهش قابل توجه مي باشد. 1-1-4- سوالات تحقیق سؤالات و فرضیاتی که در در مورد بررسي فقهي حقوقي آثار فرهنگی تاریخی است از قرار ذیل هستند : 1- آيا از منظر فقهي حفظ آثار تاريخي و فرهنگي واجب مي باشد ؟ 2-آيا از منظر حقوقي خسارت بر آثار فرهنگي – تاريخي جرم محسوب مي شود ؟ 3 - آيا بين فقها و حقوقدانان در حفظ آثار فرهنگي – تاريخي اختلاف نظر وجود دارد ؟ 4-آیا قوانین و مقررات و مجازاتهاي موجود در خصوص حمایت از این آثار ضمانت اجراهای موثر را دارا هستند؟ 5-آیا قوانین اسلام در مورد این آثار و جرایم آنها مطالبی عنوان نموده اند؟ 1-1-5- روش تحقیق روش تحقیق ما در موضوع مورد تحقیق بیشتر جنبه ی تئوری و نظری دارد به این صورت که با ارائه ی نظریات و تجزیه و تحلیل آنها و استفاده از روش های موردی و توصیفی ، تلاش می شود تا اطلاعات و داده ها را در موضوع مورد تحقیق جمع آوری نموده و سپس با بررسی و تجزیه و تحلیل آنها و توصیف و تبیین به حل سوالات بحث پرداخت . روش گرد آوری اطلاعات ، کتابخانه ای است و به صورت فیش برداری گسترده از کتب موجود و استفاده از مجلات و سایت های اینترنتی ، در زمینه ی میراث فرهنگی می باشد. 1-1-6- طرح تحقیق این پایان نامه در سه فصل تنظیم گردیده است : در فصل اول كليات و مفاهيم بیان گردیده است که این فصل خود به دو بخش تقسیم شده است. در بخش اول به کلیات که شامل مفاهیم و تعاريف ، اموال فرهنگي ، ميراث فرهنگي است و ....... پرداخته شده و بخش دوم شامل پيشينه تاريخي وتاريخچه تقنيني آثارفرهنگي تاريخي ميباشد . فصل دوم که شامل بررسي آثار فرهنگی- تاریخی از منظر حقوقي در ارتباط با تخريب ، قاچاق و سرقت صورت می پذیرد اختصاص داده شده است. در فصل سوم پایان نامه آثار فرهنگی تاریخی از منظر فقه مورد مداقه قرار داده شده است که این فصل نیز به چهار بخش تقسیم شده است. در بخش اول، دیدگاه کلی اسلام نسبت به اهمیت و ارزش آثار فرهنگی تاریخی بیان شده است و در بخش دوم آثار فرهنگي از ديدگاه معصومين(ع) در بخش سوم به تعارض مالکیت خصوصی اشخاص با حقوق عمومی در بخش چهارم به مسله حل تعارض اشاره شده است. در پایان این کار تحقیقی نیز به نتیجه گیری از مطالب بیان شده اقدام گردیده است 1-2- مفاهیم و تعاریف در این بخش ابتداء به تعريف لغوي و سپس به بررسی و تجزیه و تحلیل واژه های بکار رفته در زمینه ی میراث فرهنگی در متون قانونی می پردازیم . تا بدین وسیله راه برای فهم بیشتر واژه هایی از قبیل آثار فرهنگی ، اموال فرهنگی و فرق بین این دو ، میراث فرهنگی و آثار تاریخی ، ملی و مذهبی، موضوع تحقیق روشن شود . تعريف واژه ها: .ميراث فرهنگي : آنچه كه از پيشينيان به ما رسيده است و بيانگر طرز تفكر حاكم بر آنها و روش زندگي ايشان را بيان مي كند. اموال فرهنگي : اموال منقول وغيرمنقولي مي باشند كه براي ميراث ملي كشورها داراي اهميت فراواني هستند. آثار باستاني : آثاري هستند كه بيش از صد سال قدمت دارند. احكام فقهي : قوانيني كه شرع مقدس اسلام در باره موضوعات مختلف بيان ميكند. قوانين حقوقي : قواينيني كه ازطرف حكومت براي اداره كشور وضع مي شود. 1-2-1- اموال فرهنگی- آثار فرهنگی قبل از ورود به بحث باید نکته ای را ذکر کنیم و آن این است که در این زمینه آیا عنوان «اموال فرهنگی» بهتر است یا «آثار فرهنگی». برای روشن شدن این مطلب ناگزیر از تعریف «اموال و آثار و فرهنگ» می باشیم . اموال : جمع «مال» است. «اصل این واژه لغت لاتینی Malum است. در عربی آن را از فعل ماضی (مال ،یمیل، میلا) شمرده اند. چون مال طرف خواهش و میل است و به پارسی هم خواسته نامیده می شود.» ( محمد جعفر جعفری لنگرودی، حقوق اموال، ص36و35 ) مال به چیزی گفته می شود که از نظر عرف و عقلا دارای قیمت و ارزش باشد. حال این ارزش ،گاهی مادی است و قابل مبادله به پول. مانند: یک منزل و گاهی این ارزش، معنوی می باشد. مانند: عکس که یک فرد به عنوان یادگاری نزد خود نگاه می دارد. ( سیدعلی حائری شاه باغ، شرح قانون مدنی ، ص7 ) معنای حقوقی مال نیز جدای از معنای لغوی آن نیست. از نظر حقوقی مال باید دو شرط اساسی داشته باشد اول آنکه مال باید یک نوع نیاز اعم از مادی یا معنوی را برآورده سازد . دوم آنکه مال باید قابلیت اختصاص یافتن به شخص یا ملت معین را داشته باشد. اموال تاریخی-فرهنگی واجد هر دو نوع خصوصیت مذکور می باشند؛ چرا که از یک طرف با جلب توریست برای کشور کسب درآمد می کند و از طرف دیگر نوعی ارتباط بین انسانهای این دوره با مردمان گذشته برقرار می نماید. ( ناصر کاتوزیان، اموال و مالکیت ، ص11 ) فرهنگ : برای تعریف واژه فرهنگ،تعاریف زیادی ارائه شده: « فرهنگ ، مجموعه ای از تواناییها، عادتها، جهان بینی ها، ارزش های اخلاقی و اجتماعی، گرایشهای سیاسی و ملی و علایقی است که آدمی به عنوان عضر يك جامعه، کسب کرده و موضع و رفتار فرد را نسبت به پدیده های اجتماعی و طبیعی تعیین می کند.» ( حسین ابوترابیان، فرهنگ و توسعه فرهنگی، ، شماره4، سال1374،ص4.) تعاریفی که صاحب نظران از فرهنگ و آثار فرهنگی ، ارائه داده اند در طول تاریخ و در مقاطع مختلف با مفاهیم متناسب با اهداف مشخص، بیان شده است. در تعریفی دیگر «فرهنگ شیوه ی عمومی زندگی گروه یا گروه هایی از مردم است شاید بتوان فرهنگ را به عنوان مجموعه ای از کردارها و رویه های اجتماعی که در گروه های اجتماعی به وجود می آیند و انتقال می یابند تعریف کرد و عناصری مانند زبان، مناسک و مراسم، سنت های اسطوره ای( منوچهر محسنی، مقدمات جامعه شناسی ، ص 165) ، پوشاک، مسکن، صنایع، هنرها و علوم، همه سازنده ی مبانی اساسی فرهنگ هستند.» و بالاخره در تعریفی کوتاه «فرهنگ را میتوان به مجموع رفتارهای اکتسابی و ویژگی اعتقادی یک جامعه معین تعریف کرد.» ( بروس کوئن، مبانی جامعه شناسی،ترجمه ی غلامحسین توسل ، ص59. ) تأکید اساسی در این تعریف بر واژه اکتسابی می باشد که باعث می شود فرهنگ از سایر رفتارهای ناشی از وراثت و ویژگی های زیستی متمایز گردد. بدین ترتیب فرهنگ جدای از جامعه و جامعه ی جدا از فرهنگ، وجود ندارد هرجا که جامعه ای وجود دارد، فرهنگ هماهنگ با آن جامعه نیز وجود دارد. یکی از ویژگی های مختص به انسان توانایی او در برقراری ارتباط با سایر افراد می باشد این استعداد باعث گردیده تا فرهنگ به آسانی از نسلی به نسل دیگر منتقل شود. لیکن با وسعت نظری که مکتب ما در خصوص ارزش انسان و سیر تکوینی اندیشه های انسانی دارد؛ سعی می کنیم تعریف جامعی را که شایسته و متناسب با ارزشهای اسلامی جامعه باشد، ارائه نمائیم. هر اندیشه ای که به ذهن انسان خطور کرده و سپس در خارج از ذهن او تجلی پیدا می کند تا به وسیله آن نیازهای مادی و معنوی خود را بر طرف سازد، «فرهنگ» نامیده می شود. آثار: جمع مکسر «اثر» بوده و در لغت به معنای نشان و علامت می باشد. گاهی در بعضی از متون قانونی کلمه اثر تعریف شده است چنانچه ماده 1 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11 دی ماه 1348 در این خصوص بیان می دارد «آنچه از راه دانش یا هنر یا ابتکار آنان (مولفان، مصنفان و هنرمندان) پدید می آید بدون در نظر گرفتن طریق یا روشی که در بیان یا ظهور و ایجاد آن بکار رفته است.» ( حسن عمید، فرهنگ عمید،امیر کبیر،چاپ هفدهم،1360،ص 90 ) « در عرف دستگاه ناظر بر میراث فرهنگی، هر شی و هر کالبد یا هر زمینه ای که نشانی و نمودی از معارف و بینش و هنر و خلاقیت و سیر تکوین تاریخ و زندگی انسان در دوره های مختلف تاریخی، سرزمین مبدأ اثر را در بر گرفته باشد، «اثر» است که به هر تقدیر نشانی از رد پای تاریخ را معرفی و بیان می کند.» ( علی محمد خلیلیان، اموال فرهنگی در گستره تاریخ معاصر، مجله میراث فرهنگی، چاپ سازمان میراث فرهنگی ، شماره16، ص24 ) الف-اموال فرهنگی در قرار داد حمایت اموال فرهنگی هنگام جنگ مصوب 1954 میلادی بدون آنکه تعریفی از اموال فرهنگی بشود فقط به احصاء این اموال پرداخته شده است. مطابق این قرار داد سه گروه اموال فرهنگی وجود دارد . دسته اول اموال منقول و غیر منقولی می باشند که برای میراث ملی کشورها دارای اهمیت فراوانی هستند مانند: بناهای تاریخی، مذهبی یا غیر مذهبی ، اماکن باستانی، مجموعه ی تاسیساتی که معرف نفعی تاریخی یا هنری است و همچنین آثار هنری و اسنادی که واجد نفع هنری و تاریخی یا باستان شناسی هستند. دسته ی دیگر شامل ابنیه ای می باشند که هدف و انگیزه ی اصلی از احداث آنها حفظ و یا در معرض نمایش گذاران اموال منقولی است که در گروه اول قرار دارند؛ همانند : موزه ها و کتابخانه های بزرگ و نیز اماکنی که به عنوان پناهگاهی برای اموال مذکور در هنگام جنگ ساخته شده اند . گروه سوم شامل مراکزی می باشند که اموال گروه اول و دوم در آنها قرار دارند و به آنها مراکز ابنیه و آثار می گویند. همانگونه که از ملاحظه 3 گروه اموال مزبور برمی آید، طیف وسیعی از اموال می تواند جزو ام جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید