بررسی نقش حقوق بشر دوستانه در اسلام و اسناد بین المللیword

فهرست مطالب

 عنوان صفحه

 چکیده………………………………………………………………………………………………………………………………………………...1

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………....2

الف- اهمیت موضوع……….……………………….………………………………………………………………………………………..2

ب- اهداف تحقیق…………………………………….…………………….…………………………………………………………………4

ج- پرسش های تحقیق………….…………………………………..……………………………….……………………………………..4

د- فرضیه های تحقیق………………..……………………………………………………………………………………………………….5

ه- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………..5

و- سازماندهی تحقیق…………………..…………………………………………………………………………………………………….5

بخش اول- کلیات...........................................................................................................6

فصل اول – واژه شناسی و بررسی مصادیق حقوق بشر دوستانه.......................................8

مبحث اول- واژه شناسی و تعاریف…………………………………….……………………………………………………………..8

گفتار اول- مفهوم حقوق بشر دوستانه…………………………………………….…………………………………………………..8

بند اول –معنا………………………………………………………………………………………………………………………………………8

بند دوم – تعریف…………………………………………………………………………………………………………………………………8

بند سوم- رابطه حقوق بشر دوستانه و حقوق بشر……………………………….………………………………………………9

گفتار دوم - پیشینه تاریخی ………………………………………………………………………………………………………………10

مبحث دوم- شناسایی اصول و اهداف…………………………………..…………………………..……………………………….12

گفتار اول – اصول و قواعد حقوق بشر دوستانه……………………………….…………………………..………………......12

بند اول -اصول حقوق بين الملل بشر دوستانه…………………………………………………………………………………….12

بند دوم- قواعد اساسي حقوق بين المللي بشردوستانه………………………………………………………………………..13

بند سوم- اصول حاکم بر درگیری­های مسلحانه………………………………………………………………………………….14

گفتار دوم- اهداف وانگیزه.....................................................................................................................14

فصل دوم- شناسایی انواع و منابع مخاصمات مسلحانه 14…………………………………………………..

مبحث اول- انواع در گیری های مسلحانه ………………………………………………………………………………………….15

گفتار اول-چگونگی اجرای حقوق بشر دوستانه………………………………………………………………………………….15

بند اول – درگیری های مسلحانه بین المللی ……………………..………………………………………………………………15

بند دوم- درگیری های مسلحانه غیر بین المللی ............................................................................. ..16

بند سوم-تفاوت مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیر بین المللی..........................................................17

گفتار دوم- منابع حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه بین المللی………………………………18

بند اول- عرف.......................................................................................................................................18

بند دوم- اصول کلی حقوقی……………………………………………………………………………………………………………..18

بند سوم- معاهدات بین المللی………………………………………………………………………………………………………….18

گفتار سوم -قلمرو حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه………………………………………………………..19

مبحث دوم- جنایات جنگی ومداخله بشر دوستانه ……….…………………………………………………………………21

گفتار اول-شناسایی مخاصمات مسلحانه (جنگ…………..………………………………………………………………….21

بند اول-محدوديت‌ها ی عمليات جنگي………………….……………………………………………………………………….21

بند دوم-تعریف جنایات جنگی………………………………………………………………………………………………………..22

بند سوم- تقسیمات جنایات جنگی از حیث صلاحیت جهانی………..………………………………………………..24
بند چهارم-انواع دادگاه های جنایات جنگی..………………………………………………………………………………….25

گفتار دوم- اهمیت مداخله بشر دوستانه در حقوق بین الملل……………………………………………………………27

بند اول-تعديل اصل عدم مداخله در امور داخلي دولت ها……………………………………………………………….29

بند دوم- رابطه حاکميت و مداخله بشر دوستانه در رويه سازمان ملل……………………………………………..31

بند سوم- رابطه حاکميت و مداخله بشر دوستانه در رويه قضايي بين المللي………………………………….37

بند چهارم- توجيه مداخله در قلمرو حاکميت دولت ها…………………………………………………………………….38

گفتار سوم- حقوقبشردوستانهومبارزهباتروریسم.................................................40

بند اول – اصول عمومی حقوق بشردوستانه در مبارزه با تروریسم.........................................................40

بند دوم - تروریسم در مخاصمه مسلحانه بین المللی.............................................................................44

بند سوم - تروریسم در مخاصمه مسلحانه غیر بین المللی....................................................................46

بند چهارم – حقوق بشر دوستانه از حادثه 11 سپتامبر تا کنون............................................................48

 بخش دوم –حقوق بشر دوستانه در اسلام و عرصه بین الملل 49........................................

فصل اول- حقوق بشر دوستانه در اسلام……………………………………………………………………………………………50

مبحث اول - اصول اولیه حقوق بشر دوستانه در اسلام……………….…………………………………………………..50

گفتار اول- رعایت حقوق بشر دوستانه در مخاصمات…………………….……………………………………………….51

بند اول-تاریخچه جنگ در اسلام………………………..…………………………………………………………………………….53

بند دوم-اصول بنیادین بشر دوستانه اسلامی…………..………………………………………………………………………….54

گفتار دوم ـ ويژگى هاى جنگ در اسلام……………………………………………………………………………………………55

بند اول ـ در راه خدا بودن………………………………………………………………………………………………………………..55

بند دوم ـ عادلانه بودن………………………………………………………………………………………………………………………56

بند سوم ـ دفاعى بودن………………………………………………….………………………………………………………………57

بند چهارم ـ انسانى بودن……………………………….………………………………………………………………………………….60

مبحث دوم- قواعد حقوق بشر دوستانه در اسلام………………………….…………..…….………………………………62

گفتار اول- تفكيك بين نظاميان و غير نظاميان……………………………….……..……….…………………………………62

بنداول- حقوق غير نظاميان در جنگ از ديدگاه قرآن..............................................................................63

بند دوم- حقوق غير نظاميان از ديدگاه روايات و سيره ائمه معصومين (ع…………………………………….64

بند سوم- حقوق غير نظاميان از ديدگاه فقه….…………………………………………………………………………………..68

گفتار دوم - حمایت از غیر نظامیان در اسلام….……………………………………………………………………………….70

بند اول- اطفال تبعه دشمن…....………………………………………………………………………………………………………..70

بند دوم- حقوق زنان………………………………………………………………………………………………………………………70

بند سوم- حمایت از افراد سالمند…………………………………………………………………………………………………..72

بند چهارم- حمایت از بيماران، مجروحان و سایر افراد خاص……………………………………………………..73

بند پنجم- حمایت از افراد مذهبی…………………………………………………………………………………………………..74

بند ششم- حمایت از نمايندگان و فرستادگان…………………………………………………………………………………74

گفتار سوم- حقوق اسيران جنگي…………………………………………………………………………………………………….75

بند اول- رفتار انسانی با اسرا…………………………………………………………………………………………………………..75

بند دوم- حفظ وحدت خانوادگی اسرا…………………………………………………………………………………………….78

بند سوم- آزادی اسیران……………………………………………………………………………………………………………………79

فصل دوم- حقوق بشر دوستانه در عرصه بین الملل................................................81

مبحث اول- قواعد و مقررات حقوق بشر دوستانه در عرصه بین الملل………………………………………..81

گفتار اول- تمایز غیر نظامی از نظامی…………………………………………………………………………………………….81

گفتار دوم –حمايت عام از افراد غيرنظامی……………………………………………………………………………………..84

بند اول- احترام به گروه های انسانی…………………………………………………………………………………………..84

بند دوم- حمايت خاص از برخی طبقات افراد غيرنظامی ……………………………………………………………..84

بند سوم - رنج و عذاب غيرنظاميان……………………………………………………………………………………………….86

مبحث دوم- اسناد بین المللی حقوق بشر دوستانه…………………………………………………………………………87

گفتار اول - بررسی کنوانسیون های ژنو……………………………….……………………………………………………….88

بند اول- كنوانسيون اول ژنو در مورد وضعيت مجروحين و بيماران در ميادين جنگي………..………..89

بند دوم- كنوانسيون دوم ژنو راجع به بهبود سرنوشت زخم داران، بيماران و غريقان نيروهاي مسلح در دريا…………….…………………………………………………………………………………………………………………………………….89

بند سوم - كنوانسيون سوم مربوط به رفتار با اسيران جنگی……….…...……….………………………………………91

بند چهارم- کنوانسيون چهارم مربوط به حمايت از افراد غيرنظامی در دوران جنگ…………...…....………92

بند پنجم – پروتکل های الحاقی به کنوانسیون های ژنو…….…………....……….……………………………………..92

گفتار دوم- اسناد مربوط به حمایت ازحقوق کودک…..………………...………………………………………………….93

بند اول - نقش سازمان های دولتی……..………….…...…………………………………………………………………………….94

بند دوم- نقش سازمانهای غیردولتی ومجامع عمومی…..………………...………………………………………………….94

گفتار سوم - اسناد مربوط به منع کاربرد سلاح های شیمیایی…….………………...………………………………...95

گفتار چهارم- کنوانسیون 1954 لاهه در مورد حفاظت از میراث‏ فرهنگی در زمان جنگ….….......……..95

بند اول – زمان رسمیت کنوانسیون…………………..……………………………………………………………………………….96

بند دوم- منابع کنوانسیون و ارتباط آن با سایر اسناد بین المللی…………………..……….…….……………………96

بند سوم - دامنه شمول کنوانسیون به لحاظ اعضای متعاهد…………………....……...………….……………………..96

بند چهارم- روشهای اجرائی………………………………………………………………………………………………………………97

بند پنجم- ضمانت اجرای کنوانسیون…………………………………………………………………………………………………97

گفتار پنجم- اساسنامه دیوان بین المللی کیفری………..………………………………………………………………………98

بند اول- نسل کشی یا ژنوسید………………………………..……………………………………………………………………..99

بند دوم- جنایت علیه بشریت………………………..………………………….……………………………………………………….99

بند سوم- جنایت جنگی………………………………..……………………….………………………………………………………….99

بند چهارم- جنایت علیه صلح……………………………………..…………………….……………………………………………100

نتیجه گیری.....................................................................................................................................101

ضمائم..............................................................................................................................................103

منابع و ماخذ....................................................................................................................................106

 چکیده

 حقوق بشردوستانه يكى از مباحث مهم حقوق بين‌الملل است که به حمایت از قربانیان جنگ و کاهش خشونت پرداخته و بدون توجه به علت جنگ و قانونی یا غیرقانونی بودن و صرف نظر از اینکه قربانیان متعلق به کدام یک از دو طرف درگیری هستند ،‌از آنها حمایت می کند. مقررات حقوق بشردوستانه ، از خشونت بی اندازه در جنگها جلوگیری کرده و حق دولتها را در انتخاب سلاح ها و روشهای جنگی محدود می نماید ، به همین دلیل آنرا حقوق در جنگ یا حقوق جنگ هم می نامند.

حقوقبشردوستانهمورد تأكيد اديان آسمانى بخصوص دين مبین اسلام می باشد. اسلام در زمان بروز جنگ قانون گسترده ای را بر پايه عدل، رحمت و رعايت حقوق انسانی تدوین نموده است و از غیر نظامیان و افراد خاص همچون ، زنان ، كودكان وسالخوردگان حمایت می نماید و کشتار آنان را نهى می فرماید. برای بيماران، مجروحان، نابينايان و افراد افليج نيز مصونيت قائل شده و درباره حقوق اسيران، توصيه‌هاى فراوانی را ایراد نموده است.

در عرصه بین الملل هم طی سالیان متمادی معاهدات و اسناد بسیاری در خصوص افراد در گیر جنگ و غیر نظامیان و سایر افرادی که به نوعی با مخاصمات مسلحانه در ارتباط هستند در نظر گرفته شده است. جامعه جهانی با تصویب کنوانسیون های بین المللی مانند کنوانسیون ،ژنو و لاهه و سایر کنوانسیون ها سعی در ایجاد یک اصول اساسی بشر دوستانه در زمان رخداد های جنگی دارد . این کنوانسیون ها، قوانینیهستندکهرعایتآنها،اگرچهازوقوعجنگجلوگیرينمیکند،امادردهاوآسیبهايانسانیراتا حدودی ازطرفینمخاصمهمیکاهد. مقایسه بین حقوق بشر دوستانه در اسلام و مقررات امروزی،نشانمیدهدکهحقوقاسلامیدراینزمینههمبهلحاظتاریخیوهمبهجهتداشتناحکامبشردوستانهبسیارغنیترازحقوقبشر دوستانه کنونیاست .

 واژگانکلیدي: حقوقبشردوستانه،اسلام، حقوق بین الملل،مخاصمات مسلحانه،غیرنظامیان،اسناد بین المللی.

 مقدمه

 حقوق بين الملل بشر دوستانه تاريخي‌ترين و قديمي‌ترين بخش حقوق بين الملل است بنابراين شكل گيري آن به صورت امروزي متأثر از وقايع و رويدادهاي تاريخي است. بدنبال پيدايش جوامع اوليه و شكل گيري روابط دوستانه ميان آنها، روابط خصمانه نيز به دليل تبعيض و بي‌عدالتي و استقلال طلبي ملت‌ها موجوديت پيدا کرد. جنگ بارزترين نمونۀ روابط خصمانه است. قواعد و مقررات انسان دوستانه در ابتدايي ترين جنگ‌ها ، البته نه به شكل امروزي آن ، رعايت مي‌شده است. براي مثال در يونان و ايران باستان مقرراتي راجع به رفتار با اسيران جنگي و احترام به آنها، ايمني غيررزمندگان، تكريم تسليم شدگان، حرمت اماكن مقدس و...ديده مي‌شود. پاي بندي قواعد و رفتار انسان دوستانه و رعايت آنها در زمان درگيريهاي مسلحانه، برخاسته و نشات گرفته از تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و عقايد و مذاهب ملل مختلف جهان می باشد. به يقين مي‌توان گفت كه در اين زمينه بيشترين قوانين و مقررات مشترك ميان ملّت‌ها وجود دارد و اين مسئله سبب رعايت قواعد و مقررات انسان دوستانه در هنگام مخاصمات مسلحانه می گردد. لازم به يادآوري است كه در اين عرصه، نظام حقوقي اسلام بيش از ساير نظام‌هاي حقوقي جهان، قواعد بشر دوستانه را به جوامع بشري در راستاي حرمت و پاسداشت انسان و انسانيت عرضه نموده است.

باید اذعان داشت که حقوقبشردوستانهبخشیازحقوقبینالمللاستکهدرهنگاممخاصماتمسلّحانهبرروابطبینالمللیدولتهاوعملکردنیروهاينظامیحاکممی شود. هدف اصلی حقوق بین الملل بشردوستانه که در غالب معاهدات و اسناد بین المللی آمده است، حمایت از حیات ، سلامت و کرامت غیرنظامیان و رزمندگانی که صحنه درگیری را ترک کرده اند،‌ می باشد. همچنین حقوق بین الملل بشردوستانه حق طرفهای درگیری را در انتخاب روشها و سلاحهای جنگی محدود می نماید.بطور کلی حقوق بشر دوستانهازحقوقاساسیبشر وازحقوققربانیاندرشرایطجنگ دفاع نمودهو باعثکاهشآلام صدماتناشیازمخاصماتمسلّحانه می گردد.حقوقبشردوستانهازیکسوماهیتحقوقبشريدارد؛چونرعایتآندرباره يهرانسانیبدونتوجهبهرنگ،نژاد،زبان،مذهبوملّیتلازمبودهوازسويدیگرچونباانعقادکنوانسیونهايبینالمللی

لازمالاجرامیشود،صبغهيحقوقبینالمللیپیدامیکند.

بهموازاتگسترشروابطدوستانهيبینالمللیوپویاییدانشوفرهنگوتمدنانسانی،قدرتدولتهاونیروهايخودکامهبهتحلیلرفتهوارزشهاياخلاقیوبشردوستانهکهدرگذشتههافقطجنبهياخلاقیداشت،امروزهبهعنوانمهمترینبخشحقوقبینالملل،جنبهيحقوقیوالزامییافتهاست . دراثروقوعجنگهايخانمانسوزجهانیومنطقهاي،امروزههمهبهاینباوررسیدهاندکهرعایتحقوقبشردوستانهتأمینکنندهيمنافعهمهيملّتهاست؛چونهرکشوريممکناستروزيگرفتارمخاصماتمسلّحانهگرددومردمآننیازمندبرخورداريازحداقلحقوقانسانیوقواعدمحدودکنندهيرفتارقوايدرگیرجنگباشند .انساندرتاریخحیاتخودجنگهايخونینیرابهخوددیدهاست،ملّتینیستکهازآسیبهايآندرامانماندهباشد؛اینآسیبهانهتنهاجانومالانسانراتهدیدکرده،بلکهکرامتواحتراماورانیزنشانهگرفتهاست . کشتارکودکان،زنانوسالخوردگان،تجاوزبهعنفوامثالآن،قلببشریتراجریحهداروپرونده يافتخارآمیزجنگاورانراسیاهکردهاست.دراینمیانحقوقبشردوستانهدرپیکمکردناینآسیبهاودفاعازحقوقستمدیدگانجنگبوده وجامعه جهانی با تصویب کنوانسیون های بین المللی مانند کنوانسیون ژنو و لاهه و سایر کنوانسیون ها سعی در ایجاد یک اصول اساسی بشر دوستانه در زمان رخداد های جنگی است اما این کنوانسیون ها، قوانینیهستندکهرعایتآنها،اگرچهازوقوعجنگجلوگیرينمیکنند،امادردهاوآسیبهايانسانیراتا حدودی ازطرفینمخاصمهمیکاهد. هرچندقوانینحقوقبشردوستانههمانگونه که در کنوانسیون های بین المللی امروزه مطرح می باشد درمنابعاسلامیمطرحنبوده،اماموادآنازصدراسلام،چهدرقرآنوچهدرسنّتپیامبر(ص)واماماناهلبیت(ع)موجودبودهاست. قرآن كريم به صورت مكرّر بر رعايت عدالت و تجاوز نكردن از حدود معقول انسانى در مقابل دشمنان تأكيد کرده است. برخى از تعاليم گسترده اسلام در مورد اشخاص و افرادى است كه در جنگ و نبرد شركت نكرده‌اند و يا طرف درگير نيستند، می باشد. به عبارت ديگر دین اسلام ، براى افراد غير نظامى، خواهان امنيت و سلامتى كامل شده و همچنین اسلام حقوق ویژه ایی را برای کودکان و زنان در زمان جنگ قائل شده است .در حدیثی معتبرپيامبر گرامى صلى‌الله‌عليه‌و‌آله می فرماید: پيران، زنان، اطفال، عابران و رهبانان را كه در غارها و بيغوله‌ها زندگى مى‌كنند، به قتل نرسانيد. شبيه اين حديث را، امام صادق عليه‌السلام نيز نقل کرده اند.