بررسي نظام حقوقي بين المللي مهاجرت در حمايت از مهاجرانword

چکیده

مهاجران موضوع اصلي شاخه جديدي از حقوق بين الملل به نام حقوق بين الملل مهاجرت مي باشند. براساس تعريف سازمان ملل متحد کساني که در کشوري غير از کشور متبوع خود به قصد اقامت براي مدتي بيش از دوازده ماه استقرار مي نمايند مهاجر مي باشند. علل اصلي مهاجرت ها عوامل دافعه و جاذبه در کشورهاست. مهاجرت ابعاد مثبت و منفي بسياري براي کشورها دارد. از يکسو مهاجران مي توانند براي کشورها سودمند باشند و از سوي ديگر برخي کشورها آن ها را به عنوان يک تهديد براي خود مي دانند. حمايت از مهاجران در حقوق بين الملل در راستاي حمايت اسناد بين المللي و سازمان هاي بين المللي مورد توجه مي باشد. از اين جهت که مهاجران نيز افراد بشري بوده و از حقوق و آزادي هايي برخوردارند، تکاليف و مسئوليت هاي دولتها مطرح مي گردد. نخستين حق مهاجران حق آزادي تردد و جابجايي است که در اسناد مختلف حمايت گرديده است. در مديريت مهاجرت ارتباط متقابل دولتها و مهاجران مد نظر مي باشد. هر چند دولتها به مثابه حاکميت ملي حق حفظ منافع خود را دارند، اما اعمال هر گونه تبعيض و نژادپرستي عليه مهاجران خلاف مقررات بين المللي از جمله حقوق بين الملل بشر مي باشد. به محض ورود مهاجران کشور ميزبان مکلف به رعايت و حمايت از حقوق مهاجران است. سياست هاي جدي و سخت کشورها نه تنها از جمعيت مهاجران نمي کاهد، بلکه در مقابل حمايت هاي بين المللي مي تواند عاملي بازدارنده براي ارتکاب برخي جرائم مربوط به مهاجرت باشد. بنابراين تنها اعمال سياست هاي کنترل و سخت در خصوص مهاجران نمي تواند امنيت و منافع دولتها را تضمين کند. از اين جهت دولتها با متعهد شدن به اسناد بين المللي و در همين چارچوب بايستي سياست ها و برنامه هاي خود را تدوين نمايند. در حقيقت پذيرش مهاجران و توجه به آثار مثبت و سازنده مهاجرت هاي بين المللي از ديدگاه هاي مهاجرستيزي کاسته و سبب مي شود حقوق بشر اين گروه آسيب پذير در سطح بين المللي و داخلي رعايت گردد.

فهرست مطالب

 عنوان صفحه

 فصل اول:مقدمه

مبحث اول: تعريف مهاجران، تاريخچه و علل مهاجرت. 12

گفتار اول: تعريف مهاجران................... 13

گفتار دوم: تاريخچه مهاجرت................... 15

گفتار سوم: علل مهاجرت...................... 16

مبحث دوم: مهاجرت از ديدگاه حقوق بين الملل و

آثار بين المللي ناشي از آن..................... 18

گفتار اول: مهاجرت از ديدگاه حقوق بين الملل... 18

گفتار دوم : آثار بين المللي ناشي از مهاجرت... 20

مبحث سوم: بررسي اجمالي اسناد و سازمانهاي بين المللي

در زمينه حمايت از حقوق مهاجران............... 22

گفتار اول: بررسي اجمالي اسناد بين المللي

در زمينه حمايت از حقوق مهاجران.............. 22

بند اول: اسناد حقوق بشري عام............. 23

الف) اعلاميه جهاني حقوق بشر............. 23

ب) ميثاق بين المللي حقوق مدني و سياسي.... 23

ج) ميثاق بين المللي حقوق اقتصادي،اجتماعي و فرهنگي 23

بند دوم: اسناد حقوق بشري خاص............. 24

الف) کنوانسيون بين المللي حمايت از تمام کارگران مهاجر و خانواده آنان................................... 24

ب) کنوانسيون مربوط به وضعيت پناهندگان.. 24

ج) اعلاميه پناهندگي سرزميني.............. 24

د) پروتکل عليه قاچاق مهاجران از طريق خشكي، دريا و هوا25

بند سوم: ساير اسناد بين المللي............. 25

عنوان صفحه

 الف) اعلاميه حقوق بشر افرادي که اتباع دولتي که در آن زندگي

مي کنند نيستند........................ 25

ب) کنوانسيون بين المللي عليه جرائم سازمان يافته فرامليتي25

ج) کنوانسيون بين المللي هواپيمايي کشوري.. 26

د) اعلاميه جهاني حقوق مردمان بومي....... 26

گفتار دوم: بررسي اجمالي سازمانهاي بين المللي

در زمينه حمايت از حقوق مهاجران.............. 26

بند اول: سازمان هاي بين المللي دولتي........ 27

الف) سازمان بين المللي مهاجرت............. 27

ب) سازمان بين­المللي کار................... 27

ج) کميسيون جهاني مهاجرت بين المللي........ 28

د) کميسارياي عالي سازمان ملل متحد در امورپناهندگان28

بند دوم: سازمان هاي بين المللي غير دولتي..... 29

الف) عفو بين الملل....................... 29

ب) کميسيون بين المللي مهاجرت کاتوليک..... 29

ج) مرکز بين المللي مهاجرت و سلامت......... 30

د) مؤسسه بين المللي حقوق بشردوستانه...... 30

نتيجه گيري.................................... 30

 فصل دوم : نظام حقوقي بين المللي حاكم بر حمايت از مهاجران

مقدمه....................................... 34

مبحث اول: حمايت از مهاجران در چارچوب اسناد بين المللي35

گفتار اول: حمايت از مهاجران در چارچوب اسناد بين المللي حقوق بشري35

بند اول: حمايت از مهاجران در چارچوب اسناد بين المللي حقوق بشري عام........................................... 36

الف) اعلاميه جهاني حقوق بشر.............. 36

ب) ميثاق بين المللي حقوق مدني و سياسي..... 38

ج) ميثاق بين المللي حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي 40

د) کنوانسيون بين المللي حذف تمام اشکال تبعيض عليه زنان 41

ه) کنوانسيون حقوق کودک.................. 43

و) کنوانسيون بين المللي حذف تمام اشکال تبعيض نژادي 45

عنوان صفحه

 بند دوم: حمايت از مهاجران در چارچوب اسناد بين المللي خاص 46

الف) کنوانسيون بين المللي حمايت از کارگران مهاجر

و اعضاي خانواده آن ها.................. 46

ب) کنوانسيون مربوط به وضعيت پناهندگان.. 48

ج) پروتکل 1967 در مورد وضعيت پناهندگان.. 49

د) کنوانسيون شماره 97 مربوط به مهاجرت براي اشتغال 50

ه)کنوانسيون شماره 143 مرتبط با مهاجرت در شرائط نامساعد

و اعتلاي برابري فرصت ها و برخورد با کارگران مهاجر50

و) پروتکل عليه قاچاق مهاجران از طريق خشکي، دريا و هوا51

ز) اعلاميه پناهندگي سرزميني.............. 52

گفتار دوم: حمايت از مهاجران در چارچوب ساير اسناد بين المللي 53

بند اول: کنوانسيون سازمان ملل متحد عليه جرائم سازمان يافته فرامليتي.................................. 53

بند دوم: کنوانسيون بين المللي هواپيمايي کشوري 54

بند سوم: اعلاميه حقوق بشر افرادي که اتباع دولتي که

در آنجا زندگي مي کنند نمي باشند............ 55

بند چهارم: اعلاميه جهاني حقوق مردمان بومي. 55

بند پنجم: کنوانسيون کاهش بي تابعيتي....... 56

مبحث دوم: حمايت از مهاجران در چارچوب سازمان هاي بين المللي

دولتي و غيردولتي................................ 57

گفتار اول: حمايت از مهاجران در چارچوب

سازمان هاي بين المللي بين دولتي................ 57

بند اول: حمايت از مهاجران در چارچوب سازمان ملل متحد 58

الف) حمايت از مهاجران در چارچوب ارکان اصلي مربوطه

سازمان ملل متحد........................ 58

(1) مجمع عمومي سازمان ملل متحد......... 58

(2) شوراي امنيت....................... 60

(3) شوراي اقتصادي و اجتماعي........... 61

(4) دبيرخانه........................... 62

ب) حمايت از مهاجران در چارچوب نهادهاي فرعي سازمان ملل متحد 63

(1)کميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل متحد 63

عنوان صفحه

 (2) کميسارياي عالي حقوق بشر............ 64

(3) مؤسسه تحقيق و کارآموزي سازمان ملل متحد 65

(4) کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد 66

(5) برنامه محيط زيست سازمان ملل متحد... 68

ج) حمايت از مهاجران در چارچوب مؤسسات تخصصي سازمان ملل متحد 69

(1) سازمان بين المللي کار............... 69

(2) سازمان جهاني بهداشت................ 71

(3) سازمان آموزشي،علمي و فرهنگي ملل متحد:يونسکو72

(4) گروه بانک جهاني................... 73

(5) سازمان بين المللي دريانوردي......... 75

بند دوم: حمايت از مهاجران در چارچوب نهادهاي مبتني بر

معاهدات بين المللي حقوق بشر................ 76

الف)کميته حقوق بشر..................... 76

ب)کميته حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي. 77

ج)کميته حذف تبعيض نژادي................ 78

د)کميته حقوق کودک...................... 79

ه) کميته حمايت از حقوق کارگران مهاجر و اعضاي خانواده آنان 80

بند سوم: حمايت از مهاجران در چارچوب ساير سازمان ها و

نهادهاي بين المللي بين دولتي.................. 81

الف) سازمان بين المللي مهاجرت............. 81

ب)شوراي حقوق بشر........................ 81

ج) اينترپل............................... 82

د)گروه مهاجرت جهاني..................... 83

گفتار دوم: حمايت از مهاجران در چارچوب سازمانهاي بين المللي غيردولتي84

بند اول: حمايت از مهاجران در چارچوب

سازمان هاي بين المللي غير دولتي تخصصي......... 85

الف) مرکز مهاجرت بين المللي و همگرايي...... 85

ب)مرکز بين المللي مهاجرت و توسعه.......... 85

ج)مؤسسه سياست مهاجرت.................... 86

د)کميسيون جهاني مهاجرت بين المللي......... 87

عنوان صفحه

 ه)کميسيون بين المللي مهاجرت کاتوليک....... 88

بند دوم: حمايت از مهاجران در چارچوب

سازمان هاي بين المللي غير دولتي غير تخصصي...... 89

الف)سازمان عفو بين الملل................. 89

ب)سازمان ديده بان حقوق بشر............. 90

ج)کميته بين المللي صليب سرخ.............. 90

د)مؤسسه بين المللي حقوق بشردوستانه....... 92

نتيجه گيري.................................... 93

 

فصل سوم : مهاجران، مهاجرت بين المللي و حقوق بشر

مقدمه....................................... 96

مبحث اول: حقوق و تكاليف مهاجران در قبال دولتها

در چارچوب قواعد حقوق بشر.................... 97

گفتار اول: حقوق مهاجران در قبال دولتهاي مهاجرپذير

در چارچوب قواعد حقوق بشر................... 98

گفتار دوم: حقوق مهاجران در قبال دولتهاي مهاجرفرست

در چارچوب قواعد حقوق بشر....................................................................................................... 103

گفتار سوم: تكاليف مهاجران در قبال دولتها

در چارچوب قواعد حقوق بشر.................. 104

مبحث دوم: حقوق و تكاليف دولتها در قبال مهاجران

در چارچوب قواعد حقوق بشر.................... 106

گفتار اول: حقوق دولتها در قبال مهاجران

در چارچوب قواعد حقوق بشر................... 107

بند اول: حق دولت در پذيرش مهاجران........ 107

بند دوم: حق دولت در اخراج مهاجران........ 108

بند سوم: حق دولت در اعطاي تابعيت به مهاجران109

بند چهارم: حق دولت در بازداشت مهاجران.... 110

گفتار دوم: تكاليف دولتها در قبال مهاجران

در چارچوب قواعد حقوق بشر................... 110

نتيجه گيري................................... 115

عنوان صفحه

 فصل چهارم: بررسي مواضع کشورها در خصوص مهاجران و تأثير آن بر حمايت

بين المللي از مهاجران، با تاکيد بر نمونه هاي عيني

مقدمه....................................... 118

مبحث اول: بررسي مواضع گوناگون کشورها نسبت به مهاجران و تاثير آن

بر حمايتهاي بين المللي از مهاجران.............. 120

گفتار اول: بررسي ديدگاه مهاجرستيزي......... 121

گفتار دوم: بررسي ديدگاه حمايت از مهاجران.... 123

گفتار سوم: تأثير متقابل تعارض ديدگاه ها

بر حمايت هاي بين المللي از مهاجران............ 123

مبحث دوم: بررسي نمونه هاي عيني نقض حقوق مهاجران

در برخي کشورها............................ 125

گفتار اول: فرانسه و موضع گيري در برابر كولي ها126

گفتار دوم: آلمان و نقض حقوق مهاجران........ 128

گفتار سوم: نقض حقوق مهاجران در ساير كشورها129

بند اول:آمريکا........................... 129

بند دوم: نروژ............................ 130

بند سوم: انگليس.......................... 130

مبحث سوم: بررسي نمونه هاي عيني حمايت از حقوق مهاجران

در برخي کشورها.............................. 132

گفتار اول: كانادا و حمايت از مهاجران در چارچوب رعايت حقوق انساني.......................................... 132

گفتار دوم: اسپانيا نمونه مناسبي در تضمين و رعايت حقوق مهاجران 133

گفتار سوم: اقدامات حمايتي ساير كشورها در زمينه حقوق مهاجران134

بند اول: اتحاديه آفريقا................... 134

بند دوم: استراليا......................... 135

بند سوم: سوئد............................ 136

نتيجه گيري................................... 138

 فصل پنجم: جايگاه مهاجران و حمايت ازحقوق آنها در ايران

مقدمه....................................... 141

مبحث اول: تعريف، تاريخچه، و جايگاه مهاجران در ايران 142

عنوان صفحه

 

گفتار اول: تعريف مهاجران در حقوق داخلي ايران142

گفتار دوم: تاريخچه مهاجران در ايران........ 144

گفتار سوم: جايگاه مهاجران در حقوق داخلي ايران 145

مبحث دوم: بررسي قوانين و نهادهاي داخلي ايران در زمينه حمايت از مهاجران..................................... 146

گفتار اول: بررسي قوانين ايران در زمينه حمايت از مهاجران147

بند اول: بررسي قوانين ايران در حوزه حقوق عمومي

در زمينه حمايت از مهاجران................. 147

الف: قانون اساسي....................... 147

ب: قانون راجع به ورود و اقامت اتباع خارجه در ايران مصوب

19ارديبهشت 1310........................ 148

ج: قانون کار........................... 149

د: ماده 180 قانون برنامه سوم توسعه..... 151

ه: آئين نامه پناهندگان مصوب 25/9/1342... 153

بند دوم: بررسي قوانين ايران در حوزه حقوق خصوصي

در زمينه حمايت از مهاجران................. 154

الف: قانون مدني........................ 154

ب: قانون آيين دادرسي مدني............... 155

ج: آيين نامه استملاک اتباع بيگانه مصوب 1328155

د: قانون راجع به اموال غير منقول اتباع خارجي مصوب1310 156

گفتار دوم: بررسي نهادهاي داخلي ايران در زمينه حمايت از مهاجران 157

بند اول: انجمن حمايت از زنان و كودكان پناهنده (حامي)157

بند دوم: شوراي عالي هماهنگي امورايرانيان و اداره توسعه اشتغال

در خارج از کشور......................... 158

بند سوم: شوراي عالي امور ايرانيان خارج از کشور 159

بند چهارم: اداره کل امور بين الملل قوه قضائيه 159

بند پنجم: اداره كل امور اتباع و مهاجرين خارجي وزارت كشور 161

نتيجه گيري................................... 161

 نتيجه گيري نهايي................................ 164

 منابع و مآخذ.................................. 167

فصل اول

 

مقدمه

 مهاجرت[1] موضوع تازه اي نيست. بشر همواره به دلائل گوناگون از جمله جهت دستيابي به استانداردهاي زندگي بهتر نقل مكان نموده است. از يك نگاه مهاجرت پديده اي مثبت است. اما با شكل گيري دولت- ملت ها مهاجرت پيچيده تر گرديده است. مهاجرت ابعاد گوناگوني دارد و در شاخه هاي مختلف علم مي تواند مورد نظر باشد. در عصر حاضر بويژه با رشد و توسعه تكنولوژي مهاجرت گسترده تر شده و انواع گوناگوني را شامل مي شود. گذشته از جنبه هاي مثبت و منفي، مهاجرت همگام و همراه با بشر و ناشي از ذهن كنجكاوگر انسان بوده است. جهت بهره برداري بيشتر و بهتر از منافع مهاجرت، ضرورت دارد دولتها با توجه به اوضاع و شرائط خود در اين زمينه وضع قانون نمايند. البته به نظر مي رسد كه برخي از قواعد و مقررات بين المللي اين قوانين را تحت تأثير قرار داده و از دولتها اين انتظار مي رود تا قوانين مهاجرتي خود را با در نظر گرفتن تمام حقوق انساني وضع نمايند.

اجازه ورود و يا پذيرش مهاجران به خاك يك كشور به معناي تضمين تمام حقوق آنان نيست و در همه كشورها حمايت يكساني از آنها به عمل نمي آيد. از اين جهت حمايت بين المللي جايگاه خود را در راستاي حفظ و تأمين حقوق مهاجران تبيين مي نمايد. در اينكه همه كشورها بايد در انطباق با حقوق بين الملل قوانين مهاجرتي خود را تصويب نمايند، تفاوتي ميان كشورهاي مهاجرپذير و يا مهاجرفرست وجود ندارد. در برخي كشورها يكي از مسائل مهم مربوط به مهاجران و حوزه حقوق آنها و چگونگي حمايت از آنها در سطح بين المللي مي باشد. از آنجا كه مهاجرت ابعاد گوناگوني دارد با تأثيرگذاري بر رشد و توسعه كشورها شايد بتوان از آن به عنوان يك راه حل جهت بحران اقتصادي جهان ياد كرد.

با جهاني شدن ضرورت دارد روابط كشورها آزادانه وجود داشته باشد و مهاجران به راحتي وارد كشور مورد نظر خود شوند. اما در سطوح ملي و بين المللي در اين خصوص مقررات مختلفي وجود دارد. هر چند حمايت از مهاجران چنين مقرراتي را ايجاب مي نمايد، اما در برخي كشورها همين مقررات يا حقوق مهاجران را برآورده نساخته و يا حتي منافي با حقوق اوليه آنان است. يكي از مسائل اساسي در خصوص مهاجران حقوق شهروندي آنان است، از آن جهت كه آنان مدت مديدي را در كشور ديگري اقامت گزيده و عدالت و انصاف حكم مي نمايد كه در زمان اقامت خود در كشور ديگر از حداقل حقوق شهروندي برخوردار باشند. به نظر مي رسد حمايت هاي داخلي در چارچوب قوانين ملي تنها منافع دولتها را در نظر دارد و بر اساس اينكه كشوري مهاجرپذير و يا مهاجرفرست است، اين قوانين و مقررات متفاوت مي باشند.

بدين جهت اين موضوع مطرح است كه آيا در حقوق بين الملل مي توان حمايت هايي را كه بنحو يكسان توسط كشورها در خصوص مهاجران اعمال شود، در نظر گرفت و اينكه آيا اساساً چنين حمايت هايي در سطح بين المللي وجود دارد؟ چنانچه حمايت از مهاجران در سطح بين الملل موضوعيت داشته باشد حتي مي توان تحت عنوان گروهي خاص كه در حقوق بشر نيز از آنان حمايت به عمل مي آيد مطرح باشند. چرا كه حقوق بشر صرفنظر از حمايت از حقوق تمام انسان ها به عنوان يك بشر، از حقوق اقشار خاصي بنحو خاص حمايت مي كند كه اغلب گروه هاي آسيب پذير مي باشند. در همين راستا مي توان حمايت حقوق بشر از كارگران و زنان مهاجر را مورد نظر قرار داد. قواعد ناظر بر حقوق بشر صرفنظر از تابعيت و مليت مقرر شده و بيش از دو قرن است كه حقوق بين الملل حداقل استانداردهاي بين المللي رفتار با بيگانگان را وضع نموده و عدم رعايت آن مقررات مسئوليت بين المللي به همراه دارد.

در چارچوب حمايت هاي بين المللي از مهاجران مي توان به نقش و جايگاهي كه اسناد و مقررات بين المللي براي مهاجران قائل اند اشاره نمود. همچنين مهاجرت در سازمان ها و نهادهاي بين المللي نيز مورد توجه بوده است و شايد بتوان گفت هر چند تنها سازمان تخصصي در اين خصوص سازمان بين المللي مهاجرت[2] است، اما بنحوي دغدغه مشترك همه سازمان ها و نهادهاي بين المللي بوده است و مي باشد. در اين خصوص همكاري كشورها با اين نهادها نوعي ضمانت تأمين حقوق مهاجران است. در واقع مهاجرت در كشورهاي مختلف به عنوان يك مسأله اساسي و مهم مد نظر قرار گرفته است و همين امر سبب همكاري كشورها در سطوح مختلف در خصوص مهاجرت بوده است. نهادهايي كه داعيه حمايت از مهاجران را سر مي دهند متعدد و متنوع مي باشند، اما آنچه مي تواند تضمين عمده اي جهت حفظ حقوق مهاجران باشد در چارچوب سازمان ها و نهادهاي بين المللي شناخته شده حقوق بشري و حمايت در اسناد بين المللي بويژه اسناد بين المللي حقوق بشري مي باشد.

 سابقه علمي

 در زمينه حمايت از مهاجران جمع آوري مطالب به زبان فا

Immigration.-[1]

[2]- International Organization for Migration (IOM).