بررسی ویژگی های حمایت از نرم افزارهای رایانه ای در مقایسه با سایر آثار ادبی و هنریچکیده شناخت حقوق راجع به نرمافزارهای رایانهای و سیستمی که قانونگذار ایران در حمایت از این آثار برگزیده راهگشای حمایت گسترده از این حقوق نوین میباشد. از این رو بر آن شدیم که سیستم حمایتی از این حقوق را در مقایسه با حقوق سایر آثار ادبی و هنری به دلیل شباهتهای زیاد و تفاوتهای بنیادین مورد بررسی قرار دهیم. در حقوق ایران منابعی وجود دارد که هر دوی این سیستمها را مورد بررسی قرار داده است اما تحقیقی که بطور جامع به بررسی ویژگی حمایت از نرمافزارها در مقایسه با سایر آثار ادبی و هنری بپردازد نداشتیم بنابراین سعی شد که ضرورت وجود کامپیوتر و رابطهی بین قواعد حمایتی از این دو حقوق و شباهتها و تفاوتهای بین آنها بررسی شود و با این فرضیه که وجود کامپیوتر برای استفاده از نرمافزار نظامی جداگانه را میطلبد و شباهت بین آثار موجب میشود که قواعد شباهتی باهم داشته باشند، از فرضیههای این پایاننامه است. در این پایاننامه ابتدا به تعریف مفاهیم پرداخته شده و سپس با روشن شدن این که نرمافزارها و سایر آثار ادبی و هنری چه ویژگیهایی دارند بررسی مقایسهای بین آنها صورت گرفت. با این که نرمافزارهای رایانهای از خانواده آثار ادبی و هنری میباشند اما ویژگیهای خاص آنها حمایت ویژه و خاص منطبق با شرایط روز و جامعهی فناوری اطلاعات و ارتباطات را طلب میکند. نرمافزارهای رایانهای به دلیل ماهیت خاص و ویژهای که دارند و ویژگیهایی نظیر ضرورت استفاده از کامپیوتر و بهکارگیری نرمافزار، ماهیت عمدتا" کاربردی نرمافزار و امکان حمایت دوگانه از نرمافزار تحت عناوین اثر ادبی و اختراع، حمایت خاص را طلب میکنند. پیشنهاد میشود قانونگذار ایران با مراجعه به قوانین اروپایی که به صورت کامل در این زمینه وضع شدهاند مستثنیات بیشتری را در مورد استفاده از نرمافزارها برگزیند، حقوق معنوی در نرمافزارها را جدیترگرفته و سرعت را جایگزین بروکراسی اداری در ثبت نرمافزار کند و ضمانت اجرای مدنی برای ناقضان نرمافزار (اشخاص حقوقی) برگزیند. فهرست اجمالی :
علائم اختصاری: قانون ترجمه و تکثیر کتب ، نشریات و آثار صوتی مصوب 6/10/1352 ق ت ت ک ن آ قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مصوب 4/10/1379 ق ح ح پ ن قانون حمایت از حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان مصوب 11/10/1384 ق ح ح م م ه واژگان کلیدی : نرم افزارهای رایانه ای حقوق مالکیت ادبی و هنری حقوق مادی حقوق معنوی مستثنیات حقوق مادی مقدمه : بیان مساله : پیشرفت سریع تکنولوژی ، به ویژه فناوری اطلاعات[1] و ارتباطات روز به روز چشم اندازها و افق های روشن تری را جهت تسخیر قلل علمی ، فنی و صنعتی و حل مشکلات و مسائل بشر فراهم کرده است . در این بین نرم افزارهای رایانه ای که جزئی از خانواده ی بزرگ فناوری اطلاعات هستند سهم برجسته ای را به خود اختصاص داده است . شناخت حقوق راجع به نرم افزارهای رایانه ای و سیستمی که قانون گذار ایران در حمایت از این آثار برگزیده راه گشای حمایت گسترده و کامل تر از این حقوق نوین می باشد . قانون گذار ایران سیستمی دوگانه را در حمایت از نرم افزارهای رایانه ای برگزیده است که شناخت این سیستم دوگانه و حل مسائل راجع به آن در گرو بررسی این حقوق و حقوقی است که در حمایت از سایر آثار ادبی و هنری شناخته شده است . در واقع آثار نرم افزاری دارای تفاوت هایی با سایر آثار ادبی و هنری است که وضع مقررات ویژه در برخی موارد را ضروری می گرداند از جمله این که ، نرم افزارها برخلاف عمده آثار ادبی و هنری کمتر فاقد جنبه های ذوقی و زیباشناسانه هستند . از سوی دیگر ، نرم افزارها اصولا جنبه کاربردی دارند در حالی که سایر آثار ادبی و هنری به طور استثنایی قابل استفاده برای رفع نیازهای مادی بشر هستند . سرانجام ، برای بهره برداری از نرم افزار استفاده از رایانه یا کامپیوتر ضروری است ولی سایر آثار ادبی و هنری بدون استفاده از رایانه و مستقیما قابل استفاده هستند . علی رغم این تفاوت ها بین نرم افزارها و سایر آثار ادبی و هنری وجوه اشتراک فراوانی از جمله لزوم اصالت و عدم توجه به ویژگی های اثر و نیز از حیث برخی حمایت های ضروری وجود دارد . بنابراین شناختن ماهیت نرم افزارها و حقوق مادی و معنوی که به پدیدآورندگان آن ها تعلق می گیرد و به طور خلاصه وجوه افتراق و اشتراک بین نرم افزارها و سایر آثار ادبی و هنری به ویژه از حیث حقوق پدیدآورندگان آن ها ضرورت دارد . ضرورت و اهداف تحقیق : همواره این مساله که نرم افزارها در حقوق ایران دارای چه شرایطی هستند و پاسخ به این سوال که آیا سیستم حمایتی آثار ادبی و هنری و یا حتی تلفیقی از دو سیستم ادبی و اختراع مناسب اندام نرم افزار است مورد تحقیق های بسیار بوده است . اما نکته ای که در اغلب موارد به آن توجهی نشده ، این است که نرم افزارها چه خصوصیاتی دارند و آیا با توجه به این خصوصیات لازم بوده که مورد حمایت خاص قرار بگیرند یا خیر؟ سوال دیگری که ضرورت این تحقیق را نشان خواهد داد این است که آیا با برگزیدن سیستم خاص مشکلات عمده در مورد نرم افزارها حل خواهد شد ؟ مجموعه این تردیدها و سوالاتی از این قبیل ما را بر آن داشت که به عنوان تحقیقی خاص در مورد نرم افزار و مقایسه آن با سایر آثار ادبی و هنری به موضوع بپردازیم . در این تحقیق سعی خواهد که ابتدا گزارشی واضح از سیر تولید یک نرم افزار مورد بررسی قرار بگیرد تا خصیصه های اصلی یک نرم افزار معلوم گردد سپس سیستم حمایتی قانون گذار ایران به طور کلی شناخته شود و تفاوت ها و شباهت های این دو گروه از آثار مورد بررسی قرار گیرد تا به وضوح معلوم گردد که نیاز ما در مورد حمایت از نرم افزار چه بوده است و آیا قانون و سیستم فعلی این نیاز را بر طرف ساخته است یا خیر ؟ سوالات تحقیق : پرسش اصلی : - با توجه به ویژگی های نرم افزارها در مقایسه با سایر آثار ادبی و هنری نظیر ضرورت وجود کامپیوتر[2] برای بهره برداری از نرم افزار و ماهیت فنی برنامه های رایانه ای آیا حمایت های خاص از نرم افزارها ضروری است ؟ پرسش های فرعی : - چه رابطه ای بین قواعد حمایت از نرم افزارهای رایانه ای با قواعد حاکم بر سایر آثار ادبی و هنری وجود دارد ؟ - حقوق نرم افزارهای رایانه ای با سایر آثار ادبی و هنری چه تفاوت ها و شباهت هایی دارد ؟ فرضیه ها : فرضیه اصلی : نرم افزار رایانه ای دارای ویژگی هایي از قبیل ضرورت وجود کامپیوتر برای بهره برداری از نرم افزار ، ماهیت فنی برنامه های رایانه ای هستند که نیازمند حمایت هایی متفاوت از سایر آثار ادبی و هنری از حیث حقوق مادی ، حقوق معنوی و مستثنیات حقوق مادی و مدت حمایت است . فرضیه های فرعی : - در حقوق ایران نرم افزارها تحت نظام خاص حمایت می شوند هر چند این نظام برگردان ناقص نظام حقوق مالکیت ادبی و هنری است . - نرم افزارهای رایانه ای شباهت هایی با سایر آثار ادبی و هنری دارد که موجب می شود برخی از قواعد حقوق آثار ادبی و هنری در مورد نرم افزارها هم قابل اعمال باشد . پیشینه و روش تحقیق : در زمینه حقوق نرم افزارهای رایانه ای و مالکیت های ادبی و هنری به طور کلی یا در مورد برخی از جنبه های آنها تحقیقات زیادی صورت گرفته اما در مورد مقایسه بین این دو گروه و بررسی نرم افزارها تحقیق خاصی صورت نگرفته است . روش تحقیق مورد استفاده در این پایان نامه تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی می باشد . در این پایان نامه ابتدا مفاهیمی هم چون نرم افزار و آثار ادبی و هنری مورد شناسایی قرار خواهد گرفت سپس وجوه اشتراک و افتراق بین این دو گروه به تفصیل بیان خواهد شد و در انتها مباحثی تحلیلی از حقوق نرم افزاری ایران و به ویژه قانون 1379 ، خصایص و معایب آن ارائه می شود . بخش اول : مفهوم و مصادیق آثار ادبی و هنری و نرم افزار فصل اول : مفهوم و مصادیق آثار ادبی و هنری فصل دوم : مفهوم و انواع نرم افزارها اول : مفهوم و مصادیق آثار ادبی و هنری گفتار اول : تعریف آثار ادبی و هنری قبل از پرداختن به تعریف آثار ادبی و هنری ، بیان مختصری در مورد حقوق مالکیت فکری[3] مفید به نظر می رسد . حقوق مالکیت فکری یا به تعبیری حقوق آفرینش های فکری ، عبارت است از مجموعه حقوق ناشی از پدیدآوردن آثار و خلاقیت های فکری که با پدید آمدن این گونه آثار حق انحصاری بهره برداری از آن ها به پدیدآورنده تعلق می گیرد . امروزه حقوق فکری وجه رایج و پول اقتصاد مدرن معرفی شده تا آن جا که آمارها نشان از رشد و پیشرفت 8/5 درصدی در کپی رایت و اختراعات آمریکا داشته و این در حالی است که رشد صنایع در این کشور تنها معادل 5/2 درصد بوده است[4] . مالکیت فکری عنوانی است که شامل حقوق تمامی زمینه های فکری از جمله آثار ادبی ، هنری و صنعتی می باشد در نتیجه آثار ادبی ، هنری و نرم افزارها زیر شاخه های مالکیت فکری هستند . الف- آثار ادبی : در حقوق ایران و بالاخص در ق ح ح م م ه تعریفی از آثار ادبی ارائه نشده است . این قانون به طور کلی به ذکر این آثار پرداخته و حتی معیاری که با آن بتوان این گونه آثار را مشخص ساخت و مرز دقیقی بین این آثار و سایر آثار بنا ساخت ارائه نکرده است [5] . درکنوانسیون برن [6] نیز هر تولیدی که در حوزه ی علمی و ادبی صورت بگیرد مشمول اثر ادبی دانسته شده است . این کنوانسیون در ادامه ی بیان این مطلب ، به آوردن مصادیق این گونه آثار پرداخته است . قانون دیگری که درمورد مفهوم اثر ادبی می توان از آن یاری جست قانون حق تکثیر ، طراحی و حق اختراع انگلستان است که بر خلاف دیگر قوانین اثر ادبی را تعریف کرده که صرف نظر اشکالات وارده به بیان این تعریف می پردازیم . این قانون در ماده ی 103 خود اثر ادبی را عبارت از هر اثر غیر نمایشی و غیر موسیقایی که به صورت مکتوب ، شفاهی یا کلامی پدید آمده باشد ، می داند[7] . شاید بتوان اثر ادبی را این گونه تعریف نمود : اثر ادبی عبارت است از اثری که فارق از هنرهای مرسوم پدید آمده و ریشه در زبان ، فرهنگ و ادب مردم دارد . درباره ی آثار ادبی بایستی گفت : این آثار سابقه ی طولانی تری نسبت به سایر آثار فکری داشته و از اهمیت بالاتری برخوردار هستند . این سابقه به یونان و روم باستان می گردد که در آن زمان سرقت ادبی به عنوان عملی زشت تقبیح می شده است [8] . برخی آثار ادبی را به شاخه های آثار ادبی علمی و آثار ادبی تخیلی تقسیم کرده اند اعم از این که جنبه ی فرهنگی یا کاربردی داشته باشند[9] . در برخی قوانین مثل قانون ایالات متحده آمریکا اثر ادبی به گونه ای تعریف شده که شامل نرم افزاهای رایانه ای و پایگاه های داده نیز می شوند [10] . ب- آثار هنری در مورد آثار هنری ، ق ح ح م م ه تعریفی ارائه نکرده است . کنوانسیون برن در این مورد ساکت بوده و تنها به ذکر مصادیق کلی آثار ادبی و هنری اکتفا کرده است . قانون گذار ایران در ماده ی 2 ق ح ح م م [3].Intellectuall property law [4] . میرقاسم جعفرزاده، جزوه ی درسی درآمدی برحقوق آفرینش های فکری، دانشگاه شهید بهشتی، نیم سال اول تحصیلی83-82،ص115. [5]. ستار زرکلام،حقوق مالکیت ادبی وهنری،انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)،تهران، چاپ اول ، بهار 1387، صفحه ی 57 ، شماره ی 53 . [6]. Bern convention [7] . قانون کپی رایت ، طراحی واختراعات انگلستان1988. [8] .آذر کیوان آذری،حقوق معنوی پدیدآورنده ی اثر، نشریه دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه تهران،ش22، تیرماه 1360،ص7. [9] .کلود کلمبه ، ترجمه ی علیرضا محمدزاده وادقانی ، اصول بنیادین حقوق مولف وحقوق مجاور در جهان ، انتشارات میزان ، چاپ اول ، زمستان1385 ،ص46 . [10] .همان ،ص46 . جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید